Aaron Lansky „Przechytrzyć historię. Niezwykłe przygody człowieka, który ocalił milion książek w jidysz.”

Aaron Lansky, to urodzony w 1955 r. potomek Żydów, którzy na przełomie XIX i XX wieku wyemigrowali do Ameryki z Europy Wschodniej. W trakcie studiów w 1980 roku uświadomił sobie, że w ślad za Holokaustem, zagłada grozi także literaturze tworzonej w języku jidysz. Wpadł wtedy na realizację pomysłu, który dla patrzących z boku mógł wydać się zupełnie nierealny. Oto nie dysponując ani zapleczem organizacyjnym, ani zasobami finansowymi rozpoczął gromadzenie książek w języku jidysz. Jak się okazało, mimo, że w tym języku tworzyli tacy znani i popularni pisarze, jak Szolem Alejchem czy Isaac Bashevis Singer, laureat literackiej nagrody Nobla, to współcześni amerykańscy Żydzi uznali posługiwanie się językiem jidysz za niewłaściwe. W odróżnieniu od Żydów, zachowujących język, kulturę i religię w innych krajach swojego pobytu, Żydzi amerykańscy uznali za właściwe tylko zachowanie religii. Stąd przerażenie młodego studenta, który bardzo szybko odkrył, że językowi i kulturze jidysz grozi w Ameryce całkowita zagłada. Wraz z grupą podobnych sobie młodych zapaleńców, Aaron Lansky rozpoczął zbieranie książek i wszelkich publikacji w języku jidysz. Ich zapał w dążeniu do ocalenia książek i ożywienia literatury jidysz był tak porywający, że zgromadzili nie tylko ponad milion książek w języku jidysz, ale założyli w Amherst w stanie Massachusetts Yiddish Book Center - Krajowe Centrum Książek w Jidysz, które zrzesza trzydzieści pięć tysięcy członków. Sam Aaron Lansky otrzymał w 1989 Nagrodę Mac Arthur Fellowship, nazywaną „grantem dla geniuszy” za nadzwyczajny wkład w odrodzenie literatury, zaś  w 2014 roku w Białym Domu na ręce Aarona Lansky’ego pierwsza dama Michelle Obama przekazała National Medal for Museum and Library Service. Nagroda, przyznawana przez Instytut Usług Muzealnych i Bibliotecznych jest najwyższym wyróżnieniem przyznawanym muzeom i bibliotekom za służbę dla społeczności. Wręczając oprawione medale Michelle Obama powiedziała „Wszyscy na nowo definiują, co to znaczy prowadzić muzeum lub bibliotekę w XXI wieku”.

W swojej napisanej w 2004 roku książce „Przechytrzyć historię. Niezwykłe przygody człowieka, który ocalił milion książek w jidysz.” Aaron Lansky opisuje przeżycia i historie, jakie towarzyszyły zbieraniu książek, przekazywanych zazwyczaj przez bardzo starych Żydów, którzy przyjechali do Ameryki z Europy Wschodniej, ale także z innych części świata, w tym z Afryki. Znajdziemy tam również bardzo poruszający opis z wizyty Aarona Lansky’ego w dawnym Związku Radzieckim, która była rzeczywiście „hardcorową przygodą”.

Historiom gromadzenia zbiorów towarzyszy także przypominanie nazwisk wielkich twórców literatury żydowskiej. Gorąco zachęcam do tej lektury. Znajdziemy tam nie tylko przewodnik po twórcach w języku jidysz, ale przede wszystkim niezwykle inspirujący przykład upartego dążenia do celu. Oto młody student, zbywany przez żydowskich przywódców stwierdzeniem, że język jidysz jest martwy, jest dzisiaj prezesem Yiddish Book Center, które z wynajmowanych magazynów i opuszczonych hal fabrycznych przeniosło się do wspaniałej, nowoczesnej siedziby, zaś literatura jidysz była pierwszą, która została zdigitalizowana. Zachęcam więc, aby po zakończeniu lektury zajrzeć także do sieci, gdzie znajdziemy zdjęcia niewysokiego, skromnego „okularnika” i dzieło jego życia - stylizowane na starą synagogę, zbudowane z drewna Yiddish Book Center.

Maria Suchy