Historia Ośrodka

Kilka słów o powstaniu Ośrodka Badawczo-Dydaktycznego
i Transferu Wiedzy Tekst - Dyskurs - Komunikacja

Pomysł, by podejmowanym inicjatywom zogniskowanym wokół lingwistyki tekstu nadać wymiar instytucjonalny, towarzyszył nam już od pewnego czasu. Stale pojawiały się działania podejmowane nie tylko przez pojedyncze osoby, lecz połączone wspólnym celem. Już po zorganizowanej w 2004 roku przez nasz Instytut konferencji Moderne deutsche Texte (Współczesne teksty niemieckie) prof. Wolfgang Heinemannn zachęcał nas do założenia w Rzeszowie Centrum Lingwistyki Tekstu. Ten pomysł wydawał się nam na początku zbyt szeroko zakrojony, potrzebował czasu i musiał dojrzeć na drodze ewolucyjnej. Z doświadczenia wiedzieliśmy, że poszczególne filologie żyją prawie całkowicie swym własnym życiem, rozmawialiśmy też o tym kolegą z Warszawy. Powstał więc pomysł, żeby w jakiś sposób przyczynić się do transferu wiedzy w zakresie germanistycznej lingwistyki tekstu dla polskich językoznawców, którzy nie mogą korzystać z dorobku tej dziedziny ze względu na barierę językową. W roku 2009 powstał tom Lingwistyka tekstu w Niemczech. Pojęcia, problemy, perspektywy pod redakcją Zofii Bilut-Homplewicz, Waldemara Czachura i M. Smykały wydany we Wrocławiu. Zawiera on 17 artykułów wiodących językoznawców niemieckich i niemieckojęzycznych, których tłumaczami byli koleżanki i koledzy z kilku polskich uniwersytetów. Współpraca nad nim była początkiem naszego wspólnego zamierzenia. Nie tylko dyskusje, lecz również próba nawiązania kontaktów z przedstawicielami polonistyki zajmującymi się tekstologią, okazały się szczególnie istotne. Chcemy tu podziękować prof. Teresie Dobrzyńskiej, która życzliwie odniosła się do naszych planów i przejęła wraz z prof. Wolfgangiem Heinemannem i prof. Zdzisławem Wawrzyniakiem patronat honorowy tego przedsięwzięcia. Z dr. Grzegorzem Grochowskim, który uczulił nas na wiele ważnych problemów terminologicznych, mogliśmy prowadzić ożywioną dyskusję. Przetłumaczone artykuły dostarczyły wielu pouczających przykładów, które zostały wykorzystane w artykule (Bilut-Homplewicz, Zofia (2010): Produktion, produzieren und Küchenzettel. Nicht nur zu Fachtermini in der Übersetzung von textlinguistischen Aufsätzen. W: Bąk, Paweł/Sieradzka Małgorzata/ Wawrzyniak, Zdzisław (red.): Texte und Translation (Danziger Beiträge zur Germanistik) Band 29. Frankfurt a. M.: Peter Lang, str. 187-200).

Istotnych wskazówek dotyczących doboru tekstów udzielili nam prof. Margot Heinemann i prof. Wolfgang Heinemann jak również prof. Gerd Antos, nasz partner z projektu z Uniwersytetu w Halle. Tom z tłumaczeniami stał się punktem wyjścia do publikacji pracy zbiorowej zawierającej rozprawy polskich przedstawicieli lingwistyki tekstu (polonistów i germanistów) w języku polskim, który był pewnego rodzaju twórczą odpowiedzią na problemy poprzedzającego tomu. Oto cytat z artykułu, który ukazał się w 2010 r. i przedstawia wspomniany projekt: "Projekt, którego celem była publikacja, zainicjowany i zrealizowany przez autorów niniejszego artykułu, obejmował dwie fazy. W pierwszej z nich przetłumaczono na język polski wybrane artykuły niemieckojęzyczne dotyczące różnych aspektów lingwistyki tekstu i opublikowano je w tomie Lingwistyka tekstu w Niemczech. Pojęcia, problemy, perspektywy (2009). Badacze lingwistyki tekstu w Polsce mieli otrzymać wgląd w aktualne problemy natury metodologicznej i teoretycznej, zakresy tematyczne oraz perspektywy badań niemieckojęzycznej lingwistyki tekstu, co miało zainspirować do wymiany myśli w kontekście międzynarodowym, wykraczającej poza granice poszczególnych filologii. W drugiej fazie projektu zaprosiliśmy polskich językoznawców, germanistów i polonistów, żeby odnieśli się do fundamentalnych problemów lingwistyki tekstu, uwzględniając przy tym własną perspektywę metodologiczną i teoretyczną. Wypowiedzi miały dotyczyć z jednej strony tekstu i rodzajów tekstów, z drugiej natomiast intertekstualności, intermedialności, relacji międzykulturowych, kontrastywności oraz relacji tekstu i dyskursu. Chodzi tu o podjęcie próby zbilansowania wyników badań, tendencji badawczych oraz perspektyw rozwojowych, ukazanie ich w sposób syntetyczny oraz kontrastywny. Prace zamieszczone są w drugim tomie pt. Lingwistyka tekstu w Polsce i w Niemczech. Pojęcia, problemy, perspektywy, który jest rodzajem krytycznie pojętej dokumentacji badań nad lingwistyką tekstu w obu krajach (porównanie międzylingwistyczne) oraz stanowi platformę wymiany myśli w kontekście polonistyczno-germanistycznym." Cytowany fragment artykułu opiera się na referacie wygłoszonym w czasie zjazdu Stowarzyszenia Germanistów Polskich w 2009 r., a został opublikowany w następującym tomie: Bilut-Homplewicz Zofia / Waldemar Czachur/ Marta Smykała (2009): Warum ist es nützlich, die Textlinguistik in Polen und in Deutschland zu vergleichen? Der interlinguistische Vergleich. W: Grucza, Franciszek und Pawłowski, Grzegorz/Utri, Reinhold (red.): Diskurse als Mittel und Gegenstände der Germanistik. Warszawa, str. 127-137). Po publikacji obu tomów pojawiły się zaproszenia na konferencje i spotkania dyskusyjne organizowane przez instytuty polonistyki Uniwersytetu w Katowicach i Opolu, co stworzyło okazję do nawiązania nowych kontaktów i wymiany myśli. Traktujemy je jako pierwsze kroki na drodze do zbliżenia i dialogu między filologiami, który zamierzamy kontynuować. Otrzymaliśmy zaproszenie od prof. Stanisława Gajdy do uczestniczenia w konferencji jubileuszowej w Kamieniu Śląskim (2010) poświęconej bilansowi w slawistycznych badaniach w zakresie stylistyki jak również do udziału w tzw. rozmowach okrągłego stołu na temat tekstu (Gatunki mowy i ich ewolucja - konferencja zorganizowana przez prof. Danutę Ostaszewską w Katowicach w 2009 r.) oraz dyskursu (Opole 2011, organizatorzy prof. Stanisław Gajda i dr hab. Dorota Brzozowska), gdzie mogliśmy zaprezentować germanistyczny punkt widzenia. Spotkania te pokazały, że budowanie mostów między germanistyką a polonistyką ma sens. Również wymiana myśli z prof. Marią Wojtak, która była recenzentką obu wymienionych tomów tekstologicznych - na współpracę z nią liczymy również w przyszłości - była dla pierwszego etapu przerzucania mostów między obiema filologiami bardzo inspirująca. Intensywna wymiana myśli z prof. Heinzem-Helmutem Lügerem utwierdziła nas w przekonaniu, że warto również rozwijać nowe inicjatywy w innym kierunku, tzn. zapoznawać niemieckich językoznawców z polonistycznymi badaniami nad tekstem i dyskursem.

Ważnym etapem na drodze tworzenia Ośrodka Badawczo-Dydaktycznego i Transferu Wiedzy Tekst - Dyskurs - Komunikacja była organizacja w roku 2009 konferencji Text und Stil (Tekst i styl), do której zainspirował nas znowu prof. Wolfgang Heinemannn. Przede wszystkim udało nam się pozyskać kilku znakomitych referentów plenarnych z Niemiec. To że wygłoszone podczas niej referaty są pewnym wkładem do badań nad relacją między tekstem a stylem w ogóle i do określenia tej relacji w empirycznych badaniach szczegółowych, można dowiedzieć się z tomu pod tym samym tytułem (Text und Stil), który ukazał się w 2010 r. w nowo utworzonej serii Studien zur Text- und Diskursforschung (pod red. Zofii Berdychowskiej z UJ oraz Zofii Bilut-Homplewicz z UR) w wydawnictwie Peter Lang Verlag.

Grupa założycielska Ośrodka Badawczo-Dydaktycznego i Transferu Wiedzy Tekst - Dyskurs - Komunikacja organizuje już od kilku lat wykłady gościnne dla studentów i pracowników naszego Instytutu, które wygłaszali wiodący reprezentanci niemieckiej lingwistyki (tekstu): Wolfgang Heinemann, Gerd Antos, Bernd Spillner, Heinz-Helmut-Lüger oraz Karl-Dieter Bünting. Niektórzy z nich byli kilkakrotnie gośćmi naszego Uniwersytetu. Po wykładach odbywały się dyskusje o prowadzonych i planowanych projektach Zakładu Teorii Komunikacji Językowej i projektach indywidualnych pracowników IFG UR.

Ostatnio grupa założycielska otrzymała propozycję wspólnego wydawania czasopisma fachowego tekst i dyskurs - text und diskurs z Instytutem Germanistyki Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie od czterech lat ukazuje się ten rocznik. Na stronie internetowej pisma czytamy: "Celem tego czasopisma fachowego jest stworzenie interdyscyplinarnej i wykraczającej poza jedną dziedzinę platformy wymiany myśli i modelowych rozwiązań w zakresie lingwistyki tekstu i dyskursu. Forum to ma być dostępne dla wszystkich filologii." (por. www.tekst-dyskurs.pl). To założenie odpowiada dokładnie profilowi działalności Ośrodka Badawczo-Dydaktycznego i Transferu Wiedzy Tekst - Dyskurs - Komunikacja. Następny zeszyt tego pisma będzie poświęcony kontrastywności. Jest ono również dostępne online: www.tekst-dyskurs.pl Ośrodek T-D-K oprócz działalności wydawniczej (tekst i dyskurs - text und diskurs, seria Studien zur Text- und Diskursforschung), której celem jest transfer wiedzy między filologiami, dąży również do transferu wiedzy w płaszczyźnie pionowej, tj. między pokoleniami. Wykłady gościnne znamienitych lingwistów organizowane na UR poruszały wprawdzie interesujące zagadnienia i miały charakter "imprez masowych", bo cieszyły się ogromnym zainteresowaniem, jednakże były "jedynie" krótkotrwałymi, lokalnymi wydarzeniami. Dlatego zapadła decyzja o założeniu strony internetowej Ośrodka i uruchomieniu w jej ramach forum dyskusyjnego LINK dla wszystkich zainteresowanych. Ma ono służyć wymianie doświadczeń, stawianiu pytań i udzielaniu na nie odpowiedzi, ma także stanowić swoisty "bank pomysłów". Uczestnicy konferencji w Słubicach LINK (wrzesień 2011) - znamienici przedstawiciele badań z zakresu lingwistyki tekstu z całej Europy, zgodzili się, by wesprzeć działalność forum swoją wiedzą i swoimi radami. Forum wydaje nam się najlepszą formą do zbudowania sieci trwałych kontaktów i jednocześnie dobrą platformą "pomocy doraźnej", zwłaszcza dla młodych naukowców, doktorantów, magistrantów i innych osób piszących prace dyplomowe. Wspomniana właśnie konferencja w Słubicach, która odbyła się pod hasłem Textlinguistik eine Querschnittsdisziplin to kolejna inicjatywa służąca przekazywaniu wiedzy między pokoleniami, której podjęły się wspólnie trzy uniwersytety: UAM, UJ i UR. Jej forma odbiegała od form innych konferencji i polegała na intensywnej wymianie myśli, wiedzy i poglądów przez trzy kolejne dni między doświadczonymi badaczami a młodymi naukowcami. Oprócz klasycznych wykładów plenarnych, było dość czasu na rozmowy indywidualne "w cztery oczy". Podczas takich rozmów łatwiej dyskutować o problemach, które spędzają sen z powiek młodym naukowcom, a są to m.in.: poszukiwanie tematu pracy doktorskiej, habilitacji, pomysły projektów, niejasne kwestie metodologiczne, prace źródłowe, zasadność zamiarów badawczych. Ponieważ bardzo dobrze sprawdziła się taka właśnie forma, konferencja będzie kontynuowana. Następne spotkanie tego typu odbędzie się w Rzeszowie w 2013 roku. Konferencja adresowana jest głównie do młodych naukowców, którzy prowadzą lub zamierzają podjąć badania w dziedzinie lingwistyki tekstu i dyskursu, a także teorii komunikacji. Oprócz wykładów plenarnych wybitnych tekstologów będzie można przedstawić własne projekty badawcze albo w rozmowie indywidualnej, albo na szerszym plenum i liczyć na konstruktywną krytykę. Ponadto członkowie Ośrodka T-D-K biorą udział w projektach międzynarodowych (np. badanie stylów perswazji w Europie - projekt kierowany przez Uniwersytet w Helsinkach i badanie dyskursu dotyczącego normalizacji stosunków polsko-niemieckich w latach 1965 - 2010. Projektem kierują Uniwersytet w Greifswaldzie wraz z Uniwersytetem w Szczecinie), przygotowują własne projekty (w niedalekiej przyszłości przymierzamy się do opublikowania wybranych artykułów polskich tekstologów w tłumaczeniu na język niemiecki) i starają się trzymać rękę na pulsie w sprawach związanych z lingwistyką tekstu i dyskursu. Stąd też nasz apel do wszystkich zainteresowanych z propozycją współpracy. Prosimy o przesyłanie do nas informacji o planowanych konferencjach za pośrednictwem specjalnego formularza (LINK do formularza) i publikacjach z zakresu lingwistyki tekstu i dyskursu (Link). Zamieścimy odpowiednią informacje na stronie Ośrodka. Zapraszamy także do publikacji na łamach tekstu i dyskursu bądź w serii Studien zur Text- und Diskurslinguistik. Naukowy narybek zapraszamy na konferencje skrojone specjalnie na ich potrzeby. Czekamy na informacje o Państwa projektach i zapraszamy do współtworzenia nowej platformy tekstologicznej. Właśnie w duchu dialogu i kooperacji powstają wywiady dla rubryki Głosy w dyskusji, których lekturę serdecznie Państwu polecamy. Są to rozmowy, w których przynajmniej dwoje naukowców dzieli się swoim zdaniem na tematy ważne we współczesnych badaniach lingwistycznych. Jest regułą, że naukowcy ci pochodzą z różnych krajów, stąd też dane zagadnienie postrzegają często z innej perspektywy. Ostatni wywiad: prof. Maria Wojtak i prof. Heinz-Helmut Lüger o problemach związanych z badaniem gatunków prasowych w Polsce i w Niemczech. Szczególnie serdecznie zapraszamy Państwa do lektury ważnego i interesującego artykułu naszego duchowego patrona i współtwórcy germanistycznej lingwistyki tekstu Wolfganga Heinemanna, w którym autor polemizuje z aktualnymi teoriami z zakresu lingwistyki dyskursu. (Diskursanalyse in der Kontroverse (tekst i dyskurs - text und diskurs 4/2011). A my w ten sposób składamy podziękowania prof. Wolfgangowi Heinemannowi za jego nieustające wsparcie dla naszych pomysłów. Cieszymy się, że możemy z nim współpracować.

Zofia Bilut-Homplewicz
Marta Smykała