Współczesna polska sztuka zaangażowana w swoim głównym nurcie z większym lub mniejszym sukcesem wpisuje się w modne trendy inicjowane w światowych centrach kultury. Często bezkrytycznie przejmując nowe formy i treści, dąży do przekształcenia według tych wzorów kultury rodzimej, wstydliwie uznawanej za peryferyjną i zacofaną przez sporą rzeszę twórców i skupionych wokół nich krytyków, prezentujących poglądy niekiedy wręcz bliskie mentalności postkolonialnej.
Równolegle jednak mimo wszystko funkcjonuje i manifestuje się mniej lub bardziej wyraziście postawa czerpiąca właśnie z tradycji rodzimej i wartości kultury chrześcijańskiej, która obok kontynuacji nie unika wszakże poszukiwań w zakresie nowych środków formalnych. W szkolnictwie na poziomie średnich szkół artystycznych, bardzo często silnie związanych z lokalnym dziedzictwem kulturowym, była ona obecna nieprzerwanie (Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych im. A. Kenara w Zakopanem), natomiast w ostatnich latach zaczęły powstawać też inicjatywy programowe na poziomie szkolnictwa wyższego (Pracownia Ikonosfery na Wydziale Sztuki Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie).
W tym kontekście na uwagę zasługują działalność wystawiennicza i popularyzatorska muzeów diecezjalnych (między innymi utworzenie Galerii Sztuki Współczesnej w Muzeum Archidiecezjalnym w Poznaniu) oraz przedsięwzięcia związane ze środowiskiem łódzkich dominikanów (Vera Ikon Wspólnota Twórców Chrześcijańskich) czy benedyktynów tynieckich. We Wrocławiu powołano do życia Fundację Marii i Marty, która ma na celu „promować artystów tworzących chrześcijańską sztukę współczesną oraz współfinansować inicjatywy związane z jej rozwojem”. Głośnym wydarzeniem związanym z początkami działalności fundacji był Ogólnopolski Konkurs Sztuki Sakralnej OKSSa 2021. Warto wspomnieć także interesujący projekt wywodzący się ze środowiska Teologii Politycznej „Namalować katolicyzm od nowa”, którego rezultatem jest propozycja współczesnej interpretacji wizerunku Jezusa Miłosiernego, podjęta przez dziesięciu znanych polskich malarzy. Należy żywić nadzieję, że wspomniane powyżej i inne projekty, może mniej spektakularne, ale coraz liczniejsze, będą się nadal rozwijać, owocując kolejnymi interesującymi inicjatywami.
Trudno oprzeć się wrażeniu, że wspomniane powyżej przedsięwzięcia nawiązują do spuścizny słynnej „Dekady” lat 80. XX wieku, kiedy to podczas bezprecedensowego bojkotu państwowych instytucji kultury PRL-u czasu stanu wojennego sztuka rozwijała się przede wszystkim pod mecenatem Kościoła, poruszając kwestie o charakterze metafizycznym i egzystencjalnym interpretowanym w duchu chrześcijańskim. Po kryzysie pierwszych dziesięcioleci odrodzonej Rzeczpospolitej, kiedy wyczerpały się dawne formuły funkcjonowania sztuki w Kościele, a zachłyśnięcie odzyskaną wolnością spowodowało odpływ artystów od religii, wspomniane zjawiska należy uznać za próbę odrodzenia sztuki związanej z chrześcijaństwem już w nowej rzeczywistości.
Niewątpliwie taką postawę reprezentuje artysta krakowski i nauczyciel akademicki Łukasz Murzyn, którego tekst „Nowa sztuka chrześcijańska? Kontekst społeczno-polityczny” został zamieszczony w Miscellaneach bieżącego numeru „Sacrum te Decorum”.
Przywołana w artykule Murzyna problematyka prowokuje do dyskusji i polemik oraz otwiera nowe pola do prowadzenia prac badawczych, których rezultaty pojawią się w przyszłości na łamach naszego pisma. Tymczasem najnowszy tom rocznika zdominowały artykuły prezentujące treści, dotyczące znacznie bardziej odległych wydarzeń w sztuce. W opracowaniu „Obrazy religijne o funkcji kultowej w twórczości Henryka Siemiradzkiego” Maria Nitka podała analizie obrazy ołtarzowe artysty przeznaczone do świątyń w Charkowie, Warszawie, Krakowie i Rzymie. Tematyka religijna przede wszystkim związana z początkami chrześcijaństwa była często powracającym wątkiem w twórczości artysty, ale dzieła o funkcji sakralnej zaprezentowane przez wrocławską autorkę są w twórczości Siemiradzkiego nieliczne i mało znane.
Artykuł Beaty Studziżby–Kubalskiej „Józefa Mehoffera konkursowy projekt polichromii kościoła Franciszkanów w Krakowie, 1894. Próba rekonstrukcji koncepcji dekoracyjnej artysty” stanowi efekt żmudnej pracy autorki mającej na celu odtworzenie wizji opracowania malowideł franciszkańskich przez krakowskiego artystę. Zagadnień malarstwa ściennego dotyczy także zamieszczony w Materiałach tekst związanej ze Lwowem badaczki Olesi Semczyszyn–Huzner „Malarstwo ścienne Modesta Sosenki. Charakterystyka stylu na podstawie reprezentatywnych przykładów”. Warto zwrócić uwagę, że początki edukacji artystycznej, a następnie działalności twórczej ukraińskiego artysty, wiązały się właśnie ze środowiskiem krakowskim. Artykuł stanowiący rozwinięcie wystąpienia autorki podczas jednej z konferencji organizowanych przez rzeszowskie Centrum Dokumentacji Współczesnej Sztuki Sakralnej zainicjował szersze badania nad twórczością artysty, które zaowocowały wydaniem monografii jego twórczości. Zagadnienia malarstwa monumentalnego – sztuki witrażu w środowisku krakowskim tego okresu porusza także znakomicie udokumentowana książka Danuty Czapczyńskiej–Kleszczyńskiej zrecenzowana i polecana czytelnikom naszego pisma przez Krystynę Pawłowską. Natomiast fenomen rozkwitu sztuki witrażu we Francji w XX wieku związany z programem odrodzenia sztuki sakralnej i inicjatywami skupionymi wokół czasopisma L’Art Sacré przywołuje tekst Agnieszki Kluczewskiej–Wójcik „Wewnętrzne światło. Witraż we współczesnej sztuce sakralnej Francji – zarys problematyki”.
Zagadnienie dotychczas nieobecnie w polskiej literaturze przedmiotu stanowi współczesna sztuka sakralna i religijna w Czechach. Być może przyczyny tego stanu rzeczy należy upatrywać w stereotypach związanych z powszechną areligijną postawą społeczeństwa czeskiego. Tym bardziej więc mniej liczne, ale interesujące przykłady współczesnej sztuki sakralnej w tym kraju, zaprezentowane w artykule ks. Leszka Makówki „Droga krzyżowa Mikuláša Medka” zasługują na bliższe poznanie i opracowanie.
Bieżący tom „Sacrum et Decorum” zamyka dział In memoriam, w którym zamieszczono artykuł ks. Pawła Batorego „Ryszard Ryba – wspomnienie”, przywołujący sylwetkę artysty rzeźbiarza zmarłego w 2022 roku, twórcy sztuki sakralnej związanego z Podkarpaciem.

Redakcja