Rola prasy wileńskiej i lwowskiej I połowy XIX wieku w kształtowaniu tożsamości narodowej i postaw obywatelskich Polaków

Rola prasy wileńskiej i lwowskiej I połowy XIX wieku w kształtowaniu tożsamości narodowej i postaw obywatelskich Polaków

Kierownik - dr hab. Jolanta Kowal, prof. UR

Okres realizacji - 1.03.2024 - 1.03.2027

Dofinansowano ze środków budżetu państwa
Instytucja finansująca - Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego / Narodowy Program Rozwoju Humanistyki

Wartość projektu - 321 589,00 PLN
Wartość dofinansowania - 321 589,00 PLN

Opis projektu
Głównym celem projektu jest wieloaspektowe zaprezentowanie roli prasy wileńskiej i lwowskiej I połowy XIX wieku w kształtowaniu tożsamości narodowej i postaw obywatelskich Polaków. Jest to problem niezwykle istotny i zasługujący na wnikliwą refleksję badawczą, zważywszy na fakt, iż czasopiśmiennictwo doby zaborów musiało w szczególny sposób radzić sobie z obostrzeniami cenzury, a przy tym nie rezygnowało z jednej ze swych zasadniczych misji, jaką była edukacja polskiego społeczeństwa egzystującego w warunkach narodowej niewoli. Już pobieżny przegląd zawartości najważniejszych periodyków tego okresu (na gruncie wileńskim są to: "Dziennik Wileński" 1805-1806 i 1815-1830, "Tygodnik Wileński" 1804 i 1815-1822, "Wiadomości Brukowe" 1816-1822, "Dzieje Dobroczynności Krajowej i Zagranicznej" 1820-1824, "Wizerunki i Roztrząsania Naukowe" 1834-1843, "Athenaeum" 1841-1851, natomiast we Lwowie: "Pamiętnik Lwowski" 1816-1819, "Lwowianin" 1835-1842, "Gazeta Lwowska" 1810-1850, "Rozmaitości. Dodatek do Gazety Lwowskiej" 1817-1848, "Dziennik Mód Paryskich" 1840-1848, "Tygodnik Polski" 1848-1849) pozwala stwierdzić, że na ich łamach publikowano cały szereg tekstów podejmujących próbę kształtowania polskiej tożsamości narodowej i postaw patriotycznych Polaków. Wymienić tutaj można m.in. takie zagadnienia, jak: walka o czystość i poprawność narodowego języka, kwestie wychowania kobiet w duchu obywatelskim, postulaty eksplorowania rodzimej tradycji ludowej, w której upatrywano źródeł oryginalności i "narodowości" dla współczesnej literatury, rola i znaczenie teatru w kulturze narodowej, utrwalanie wiadomości na temat przeszłości państwa i narodu w postaci licznych materiałów i przyczynków do historii Polski, utrwalanie wiedzy na temat potencjału kulturowego narodu poprzez prezentowanie sylwetek uznanych Polaków, uzupełnień i notatek bibliograficznych do historii literatury polskiej, prezentowanie literackich nowości czy, jak w przypadku "Tygodnika Polskiego" - popularyzowanie sprawy wolności Polaków w Sejmie Ustawodawczym Wiedeńskim i Kromieryskim. Wnioskowany projekt bezpośrednio wpisuje się w założenia programu oraz cele i zakres ogłoszonego przez NPRH konkursu, w ramach modułu Fundamenty (Edycja 13, temat: "Naród - państwo - terytorium"). W wyniku podjętych działań badawczych powstanie monografia zawierająca studia i rozprawy dotyczące zagadnień o szczególnym znaczeniu dla polskiej tożsamości narodowej. Przygotowany projekt realizuje założenia programu NPRH w zakresie finansowania wniosków grantowych o istotnym znaczeniu dla polityki naukowej i edukacyjnej państwa, a więc: jest projektem w pełni oryginalnym, o niewątpliwych walorach naukowych, ma duży potencjał dla prowadzenia w przyszłości dalszych badań naukowych w tym zakresie, cechuje się użytecznością dla różnych dyscyplin naukowych w dziedzinie nauk humanistycznych i społecznych, jego efekty będą z całą pewnością przydatne w dydaktyce akademickiej, zawiera treści humanistyczne i stosuje metody właściwe dla nauk humanistycznych, wymaga utworzenia specjalistycznego zespołu badawczego. Projekt sprzyja także zaangażowaniu i rozwojowi młodej kadry naukowej, która tą drogą zdobywa nowe doświadczenia zawodowe. Najważniejszym planowanym przez wykonawców projektu wynikiem podjętych zadań badawczych będzie opublikowanie monografii zbiorowej pt. W kręgu prasy dawnej. Rola prasy wileńskiej i lwowskiej I połowy XIX wieku w kształtowaniu tożsamości narodowej i postaw obywatelskich Polaków (Rzeszów 2026). Będą się na nią składać przekrojowe rozprawy naukowe autorstwa wszystkich pięciorga uczestników projektu, które pokażą ogromny potencjał prasy wydawanej w zaborze rosyjskim i austriackim w zakresie podtrzymywania, kształtowania i utrwalania polskiej tożsamości narodowej i edukowania polskiego społeczeństwa w duchu obywatelskim. Monografia ta będzie stanowić kolejny (drugi) tom studiów poświęconych prasie (W kręgu prasy dawnej i współczesnej. Wybrane zagadnienia, pod red. Jolanty Kowal, Magdaleny Patro-Kucab i Pauliny Podolskiej), który wydany został przez członków zespołu w Wydawnictwie Uniwersytetu Rzeszowskiego, w roku 2021. Planowana monografia będzie również dostępna w wersji on-line w Repozytorium Wydawnictwa Uniwersytetu Rzeszowskiego, rejestrującego dorobek naukowy i dydaktyczny środowiska akademickiego UR. Ponadto, w ramach upowszechniania wyniku prac uczestników projektu, poszczególni jego członkowie wystąpią na wybranej konferencji krajowej, celem zaprezentowania referatu stanowiącego pokłosie badań nad projektem. Zostanie również zorganizowana w Uniwersytecie Rzeszowskim międzynarodowa konferencja poświęcona prasie dawnej. Dodatkowo, zespół wykonawczy projektu, planuje upowszechnić wyniki swoich badań i naukowych eksploracji w dwóch ośrodkach zagranicznych, tj. w Wilnie (Centrum Polonistyczne Uniwersytetu Wileńskiego) oraz - jeśli warunki polityczne na to pozwolą - we Lwowie (Uniwersytet Lwowski), co w dalszej perspektywie zaowocowałoby nawiązaniem naukowej współpracy z tymi ośrodkami, zwłaszcza w obszarze eksplorowania zawartości merytorycznej prasy wileńskiej i lwowskiej z I połowy XIX wieku.