Ku lepszej przyszłości. Opieka nad dziećmi na ziemiach polskich w XIX-XXI wieku

Ku lepszej przyszłości. Opieka nad dziećmi na ziemiach polskich w XIX-XXI wieku

Kierownik - prof. dr hab. Paweł Grata

Okres realizacji - 1.09.2022 - 31.08.2024

Dofinansowano ze środków budżetu państwa
Instytucja finansująca – Ministerstwo Edukacji i Nauki / Nauka dla Społeczeństwa

Wartość projektu - 412 850,00 PLN
Wartość dofinansowania - 412 850,00 PLN

Opis projektu
Przedmiotem badań realizowanych w ramach projektu są dzieje opieki nad dzieckiem na ziemiach polskich od XIX do XXI wieku. Opieki w szerokim rozumieniu tego pojęcia, obejmującym zarówno zachodzący postęp w tej mierze, jak też ewoluujące miejsce i sposób pielęgnacji dziecka w rodzinie oraz wszelkie formy wsparcia jego rozwoju, oferowane przez instytucje zewnętrzne, poczynając od państwa, poprzez władze samorządowe, organizacje społeczne aż po związki wyznaniowe. Badania wychodzą od początków nowoczesnego podejścia do tego zagadnienia, widocznych na ziemiach polskich w ostatnim półwieczu zaborów. Wyodrębnienie dzieciństwa jako etapu w życiu człowieka, ważnego dla przyszłości zarówno w wymiarze jednostkowym, jak i społecznym, właśnie wtedy przyniosło wyraźną zmianę w traktowaniu dzieci przez rodziców oraz społeczeństwo, a wraz z tym następowała redefinicja sposobu wsparcia oferowanego dziecku w rodzinie i poza rodziną. Drugim ważnym okresem stanowiącym przedmiot badań jest dwudziestolecie międzywojenne, gdy wraz z budową niepodległego państwa władze Rzeczpospolitej przejąć musiały również zadania w zakresie opieki nad dziećmi. Państwo podzieliło się nimi z samorządami, organizacjami społecznymi i związkami wyznaniowymi, ale równocześnie tworzyło ramy instytucjonalne rozwoju opieki nad dziećmi. Rozwój ten był widoczny zwłaszcza w II połowie lat 30., czego dowodem stała się m. in. rosnąca specjalizacja opieki zamkniętej, rozwój instytucji rodziny zastępczej, rozwój coraz bardziej zróżnicowanej opieki otwartej, czy też akcja kolonijna obejmująca tuż przed wojną już setki tysięcy dzieci. Kolejnym okresem objętym badaniami są dramatyczne lata II wojny światowej, gdy działania pomocowe były szczególnie utrudnione, a skala potrzeb wręcz niemożliwa do uchwycenia. Skutkiem wojny i okupacji stała się szacowana na co najmniej 2,5 mln liczba dzieci potrzebujących wsparcia. Przedmiotem badań pozostaje również skala, formy organizacyjne i instytucjonalne opieki nad dziećmi w pierwszych latach po wojnie, podobnie jak następujące w kolejnych latach zmiany systemowe idące w kierunku stalinizacji i etatyzacji działań opiekuńczych, połączonych z ich daleko idącym upolitycznieniem, ale równocześnie wyraźnie zwiększającym się zakresem zainteresowania instytucji publicznych sprawami dziecka (ubezpieczenie rodzinne, akcja wyprawkowa, zasiłki wychowawcze itp.). Celem projektu są także badania nad opieką nad dziećmi w okresie transformacji ustrojowej, gdy na początku lat 90. XX wieku pojawiło się wiele negatywnych zjawisk będących skutkiem rosnącego bezrobocia i ubóstwa, a równocześnie działania opiekuńcze uzyskały nowe ramy prawne zapisane w ustawie o pomocy społecznej z 1990 roku. Z czasem następował też rozwój koncepcyjny działań na rzecz dzieci, zarówno tych potrzebujących wsparcia materialnego, jak też wszystkich pozostałych, będący elementem dostrzegania zadań władz publicznych względem młodego pokolenia rozumianego jako potencjał przyszłości, a nie tylko jako brzemię teraźniejszości. Zmiany te szczególnie widoczne stały się po wejściu Polski do struktur europejskich, a ich uchwycenie (również w odniesieniu do rozwiązań wprowadzanych w ostatnich latach) stanowi jeden z istotnych celów realizacji projektu. Przeprowadzenie wskazanych wyżej badań jest punktem wyjścia do przygotowania stanowiącego podstawowy efekt realizacji projektu słownika historycznego pt. "Opieka nad dziećmi na ziemiach polskich w XIX-XXI wieku". Zostanie on opublikowany zostanie zarówno w wersji drukowanej, jak też w wersji on-line w otwartym dostępie. Łącznie będzie obejmował około 45-50 arkuszy wydawniczych i liczył 1000 haseł związanych z dziejami opieki nad dziećmi na ziemiach polskich (każde hasło ma liczyć 1500-2000 znaków edytorskich). Hasła zostaną przygotowane w oparciu o wnikliwą kwerendę naukową, napisane zgodnie z regułami tworzenia tego typu materiałów encyklopedyczno-słownikowych i będą zawierać niezbędne dla każdego badanego problemu informacje bibliograficzne. Równoległym rezultatem projektu będzie zamieszczenie całości wytworzonego w jego ramach materiału na stronie internetowej, gdzie każde hasło będzie dostępne dla wszystkich zainteresowanych dziejami opieki nad dziećmi na ziemiach polskich. Potrzeba realizacji projektu i stworzenia będącego jego efektem słownika historycznego jest merytorycznie w pełni uzasadniona. Dotychczas nie powstała tego typu publikacja, a badania nad dziejami opieki nad dzieckiem nigdy nie zostały podjęte na tak szeroką skalę. Istniejące opracowania podejmowały jedynie wybrane aspekty problemu, nie próbując nigdy objąć jego całości. Analizując ten dorobek uznać należy, iż planowany słownik historyczny stanie się istotnym i brakującym obecnie elementem dorobku historiografii w zakresie badań dotyczących opieki nad dziećmi na ziemiach polskich.

STRONA INTERNETOWA PROJEKTU