Ekspozycja Farmaceutyczna - apteka „Pod Złotą Głową”

Sekcja promocji
Kolegium Nauk Medycznych
mgr Marzena Pałka
tel.: +48 17 872 11 62
e-mail: mpalka@ur.edu.pl
promocjaknm@ur.edu.pl

Autor tekstu: Monika Urbanik

Apteki też mają swoje historie

Wyraz apteka pochodzi od greckiego słowa oznaczającego skład lub magazyn, a przyjęliśmy go od Niemców. Dawniej apteka oznaczała nie tylko miejsce sprzedaży leków, ale też korzeni. Aptekarze zajmowali się sporządzaniem i sprzedażą lekarstw, ale również przypraw korzennych, które także mają właściwości lecznicze. Renesansowa apteka wita klientów wspaniałymi zapachami i niezwykłymi widokami.

Na masywnych regałach ułożone są butelki i buteleczki najróżniejszych rozmiarów i kolorów. Za ladą widać dziesiątki malutkich szafeczek, w których kryją się różne lekarstwa i zioła. Na ladach stoją wagi potrzebne do odmierzania prawidłowej ilości leku lub korzeni.

W Kolegium Nauk Medycznych Uniwersytetu rzeszowskiego, dzięki inicjatywie prof. Andrzeja Urbanika i jego żony dr Moniki Urbanik, wystawione są meble z jednej z krakowskich aptek. W tym królewskim mieście jej czas przeminął, u nas jest atrakcją na młodym  kierunku lekarskim.

Apteka „Pod Złotą Głową” była jedną z najstarszych aptek w Krakowie. Nieznana jest dokładna data jej powstania, wiadomo jedynie, że w 1484 roku jej właścicielem był Jakub Bohem, aptekarz królewski, a na takich wybierani byli tylko najlepsi, reprezentujący wysoki poziom sztuki zawodowej. Bohem dostarczał na dwór królewski nie tylko leki, ale także wosk, wino i korzenie. Po śmierci Jakuba Bohema od 1509 roku aptekę prowadził jego pasierb Piotr Guldenstern. Około 1533 roku wraz z kamienicą przeszła na własność Jerzego Pipana I (pełnił funkcję burgrabiego krakowskiego, rajcy miejskiego oraz ławnika miejskiego) i przez 150 lat pozostała we władaniu jego rodziny. Pipanowie byli również aptekarzami królewskimi – syn Jerzego, Jan Pipan, w 1587 roku dostarczył na koronację Zygmunta III „trociczek do kadzenia, świec, konfektów, daktyli, korzeni wódki różanej, musztardy, kaparów i marcepanów z herbami za zł 114, groszy 9”.

W 1602 roku aptekę przejął Jerzy Pipan II, dr filozofii i medycyny, a zarazem dr praw. W latach 1584-1587 odbył studia na uniwersytecie krakowskim, w okresie od 1587 do 1590 studiował na Akademii Jezuickiej w Ingolstacie w Bawarii, a w 1592 roku wyjechał na studia do Padwy, gdzie ok. 1600 roku uzyskał dyplom doktora medycyny. W latach 1593-1594 pełnił godność rektora na padewskim uniwersytecie. W Padwie również został mianowany Kawalerem Orderu św.  Marka. Po powrocie do Krakowa obok pracy w aptece, w której do pomocy miał młodszego brata Mikołaja, prowadził także praktykę lekarską. Jerzy Pipan, który przejął aptekę w 1640 roku był bardzo dobrze przygotowany do zawodu. Studiował na uniwersytecie krakowskim, a także za granicą. Podobnie jak poprzednicy był ważną osobą w mieście – przez szereg lat pełnił funkcję burmistrza Krakowa.

W 1668 roku apteka wraz z kamienicą przeszła na własność Stanisława Chudzińskiego (zięcia Mikołaja Pipana), a po jego śmierci na syna Mikołaja. Zachowany inwentarz apteki Chudzińskiego ujawnia między innymi, że w oknie aptecznym, wychodzącym na Rynek, stał „krużel od Mustardytureczki”. Był to zapewne piękny ceramiczny dzban, zdobiony, z napisem na brzuścu: „Mostarda”. Musztarda służyła wówczas nie tylko jako przyprawa, ale używana była również do wyrobu popularnej maści rozgrzewającej. Specjalnością apteki Chudzińskiego był teriak, o czym świadczy mnogość puszek przeznaczonych dla tego niezwykle cenionego leku.

W 1722 roku aptekę przejął zięć Mikołaja Chudzińskiego, Michał Szaster. W rękach rodu Szasterów apteka „Pod Złotą Głową” pozostała do 1801 roku, a prowadzili ją kolejni potomkowie: Piotr, Jan Andrzej i Antoni.

Jan Andrzej Szaster w 1770 roku założył także aptekę „Pod Słońcem”, w Rynku Głównym 43, która stała się kolebką farmacji akademickiej, a on sam został mianowany profesorem pierwsze w 1783 roku przy Głównej Szkole Koronnej w Krakowie.

W 1801 roku Szasterowie sprzedali aptekę Janowi Kantemu Bartlowi, który w 1829 roku przekazał ją synowi Wincentemu. Po rodzinie Bartlów apteka 1837 roku przeszła na własność Adolfa Mikołaja Aleksandrowicza, a w 1872 roku jego syna Adolfa juniora. Adolf Mikołaj Aleksandrowicz (1811-1875) był także naukowcem, adiunktem przy Katedrze Chemii i Farmacji UJ, docentem chemii analitycznej na Wydziale Lekarskim, znanym i cenionym balneologiem, autorem kilkunastu prac poświęconych analizom wód mineralnych.

Po 1875 roku apteka często zmieniała właścicieli. Byli nimi: Władysław Bażan (1875-1879), Antoni Dylski (1879-1887), Leon Rosner (1887-1894), Józef Kolasa (1894) i Arnold Reifer (1894-1897). W 1897 roku aptekę kupili Izabela i Mikołaj Proniowie. Mikołaj Proń był stryjem Stanisława Pronia (1892-1971), twórcy krakowskiego Muzeum Farmacji. W 1913 roku właścicielami apteki zostali Stanisław Krówczyński, Edward Norek i Stanisława Sohnelowa. Od 1931 roku aż do chwili upaństwowienia apteki w 1951 roku jedynym właścicielem apteki został Stanisław Krówczyński.

Należy wspomnieć, że w latach dziewięćdziesiątych XX wieku apteka powróciła do rodziny ostatniego właściciela, syna Stanisława Krówczyńskiego, Leszka (1925-1996), profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego (Collegium Medicum), który poprzez wiele lat był kierownikiem Katedry Technologii Postaci Leku i Biofarmacji, prorektorem Akademii medycznej im. Mikołaja Kopernika, a także dziekanem Wydziału Farmaceutycznego. Apteka „Pod Złotą Głową” pracowała bez przerwy blisko 500 lat. W 1990 roku została wpisana na listę zabytkowych aptek Krakowa. Mimo to w 2001 roku została zlikwidowana.

W jednej z sal budynku G4 Uniwersytetu Rzeszowskiego są aktualnie eksponowane meble pochodzące z apteki „Pod Złotą Głową”. Warto także zwrócić uwagę na umieszczone tam na ścianie reprodukcje ilustracji ze słynnego XVIII-wiecznego zielnika, którego autorką była szkocka ilustratorka Elizabeth Blackwell.