Priorytetowe obszary badawcze Instytut Pedagogiki

SZKOŁA - PRZESZŁOŚĆ, TERAŹNIEJSZOŚĆ, PRZYSZŁOŚĆ - UWARUNKOWANIA FUNKCJONOWANIA

Cechą charakterystyczną polskiego systemu edukacji, i nie tylko, po ostatnich reformach są zmiany dokonujące się w jego podstawowym elemencie, a mianowicie szkole. Reforma ustroju szkolnego i wprowadzenie nowej struktury organizacyjnej (najpierw systemu 6 + 3 + 3, a następnie 8 + 4) z jednej strony, z drugiej zaś utrzymujący się od wielu lat niż demograficzny sprawia, że polska szkoła stała się miejscem dynamicznych zmian ilościowych i jakościowych. Teza o wyludnianiu się szkoły, bez względu na poziom organizacyjny, znajduje potwierdzenie nie tylko w danych statystycznych, ale przede wszystkim w codziennej praktyce, gdzie coraz częściej władze jednostek samorządu terytorialnego stają przed koniecznością podejmowania niezwykle trudnych decyzji - likwidować czy utrzymywać coraz mniej liczne szkoły, jak kształtować właściwą, dostosowaną do potrzeb i możliwości strukturę sieci szkolnej, jakie są zagrożenia wynikające z systematycznego zmniejszania się liczby uczniów w szkołach, jakie efekty przynoszą kolejne zmiany programowe, itp. Określenie „mała szkoła” od kilkunastu lat odmieniane jest na wszystkie możliwe sposoby, używane w różnych kontekstach i sytuacjach, jest przedmiotem dyskusji i sporów, a także coraz częściej źródłem konfliktów społecznych. Mała szkoła nigdy nie należała szczególnego zainteresowania władz oświatowych, a jeżeli już, to jako źródło problemów natury ekonomicznej, organizacyjnej, społecznej, czy też pedagogicznej. Często traktowana jest jako obszar realizacja partykularnych interesów różnych osób i grup, często niewiele mających wspólnego z działalnością edukacyjną. Ponadto kategoria „mała szkoła” jest praktycznie nieobecna w dyskursach teoretycznych i empirycznych, wokół której powstało wiele mniej lub bardziej uzasadnionych opinii i ocen, z wyraźną tendencją negatywnych stereotypów. Instytucja małej szkoły nie jest charakterystyczna wyłącznie dla polskiego systemu edukacji. Jest ona obecna praktycznie w każdym systemie edukacji. Uwzględniając powyższe obszar badawczy dotyczący funkcjonowania małych szkół jest próba ujęcia problemów tego elementu systemu edukacji, nie tylko w kategoriach empirycznej diagnozy, ale także analiz interdyscyplinarnych w perspektywie poszukiwania optymalnych rozwiązań organizacyjnych, programowych, ekonomicznych, itp. W ten sposób Instytut Pedagogiki stanie się jedynym ośrodkiem naukowym w Polsce, który w sposób kompleksowy podejmuje badania tego obszaru polskiego systemu edukacji. Stwarza on nieograniczoną przestrzeń do prowadzenia badań empirycznych i rozważań teoretycznych, miedzy innymi poprzez realizacje różnorodnych ścieżek badawczych, począwszy od analizy dziedzictwa szkolnictwa galicyjskiego i II Rzeczypospolitej w kontekście współczesnej rzeczywistości edukacyjnej, poprzez analizę ekonomicznych, prawnych, socjologicznych, kulturowych uwarunkowań funkcjonowania małych szkół, badanie skutków likwidacji instytucji szkół, w tym szczególnie małych szkół, badanie efektywności procesów dydaktyczno - wychowawczych do szerokich badań komparatystycznych funkcjonowania małych szkół w Europie i świecie. W realizacji badań w tym obszarze znaczące miejsce zajmą studenci różnych kierunków studiów prowadzonych w IP.

DISABILITY STUDY - INTERDYSCPLINARNE I MULTIDYSCYPLINARNE BADANIA NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI

Pedagogika podlega istotnym zmianom, które wpływają na kształt społecznych wyobrażeń o niepełnosprawności, a jednocześnie wskazują kierunek poszukiwań „nowego” miejsca w społeczeństwie dla osób z niepełnosprawnością. Nie zachodzą już typowe korelacje pomiędzy niepełnosprawnością a społecznym funkcjonowaniem, które jeszcze do niedawna obowiązywały. Współczesny świat staje przed nowy wyzwaniem ujęcia i urządzenia na nowo społeczeństwa, a to oznacza miedzy innymi potrzebę odnalezienia nowych relacji, nowego nazwania relacji pomiędzy ludźmi, wykreowanie nowego rozumienia niepełnosprawności. Tradycyjne społeczeństwa charakteryzujące się sztywnym porządkiem społecznym utożsamiają osoby niepełnosprawne z kategoriami świętości lub profanacji, przekleństwem lub błogosławieństwem, przyznają role żebraków lub wyroczni, ale zawsze outsiderów. Ludzka różnorodność, o której myślimy w kategoriach niepełnosprawności, zawsze stanowiła podstawę formułowania interpretacji, odczytywania znaków niepokojącej przypadkowości lub afirmowania nieodgadnionego projektu. Współczesne społeczeństwo potrzebuje nowego zdefiniowania niepełnosprawności. Zakres pomocy osobom niepełnosprawnym jest różny: od psychicznego wsparcia, niewielkich adaptacji otoczenia i protezowania, tworzenia alternatywnych form przestrzeni, czy nawet wyręczania osób z najcięższymi postaciami niepełnosprawności. W społecznym odczuciu, jak również w świetle rozważań empirycznych i teoretycznych, oczywistym jest, iż niepełnosprawność jest przyczyną wielu znaczących życiowych ograniczeń, zamyka dużo możliwości, nie zaspakaja wielu potrzeb, ogranicza znacząco zakres życiowych wyborów, jednak obecnie zachodzi konieczność wyjścia poza takie postrzeganie niepełnosprawności i poszukiwanie alternatywnej drogi. Ze względu na subiektywność odczuwanych ograniczeń bardzo istotna jest nie tylko wiedza na temat rodzajów czynników opresyjnych, ale również świadomość ich występowania. W tym kontekście perspektywa Disability Study z wszelkimi jej odsłonami i możliwościami interpretacyjnymi stwarza perspektywę umożliwiającą realizację tego projektu badawczego i włączenia się Instytutu Pedagogiki w nowy nurt badań teoretycznych i empirycznych, a efekty prowadzonych badań mogą być przedmiotem komercjalizacji, tak oczekiwanej i niezbędnej w kontekście parametryzacji. W ten sposób IP wyróżni się spośród jednostek  naukowych prowadzących badania w obszarze pedagogiki specjalnej stwarzając nieograniczoną przestrzeń do badań, między innymi poprzez różnorodne ścieżki badawcze, np. studia nad niepełnosprawnością i edukacją włączającą - implikacje dla teorii, badań i praktyki; badania nad niepełnosprawnościami - programy nauczania, badania niepełnosprawności, osoby niepełnosprawne i włączenie społeczne - makroekonomiczne i społeczne konteksty; wyzwania badań nad niepełnosprawnościami i badań nad osobami niepełnosprawnymi; komponowanie i dekomponowanie niepełnosprawności w kontekście performatywności - język, kultura, teatr, itp. Realizacji tego obszaru badawczego sprzyja uruchomienie pięcioletnich studiów magisterskich na kierunku pedagogika specjalna, co stwarza możliwości włączenia w nurt badań również studentów.

SPOŁECZEŃSTWO ZMEDIATYZOWANE - MEDIATORY ZMIAN - WYZWANIA PEDAGOGIKI MEDIALNEJ

Gwałtowny rozwój mediów cyfrowych zapoczątkował okres radykalnych zmian zachodzących w sposób ciągły we wszystkich aspektach życia współczesnej jednostki. W tej sytuacji koniecznością jest spojrzenie na to zagadnienie z szerszej perspektywy, włączając w ten obszar kontekst społeczny, kulturowy, etyczny, pedagogiczny i technologiczny. Jednym z ważniejszych obszarów aktywności poznawczej powinno być poszukiwanie teoretycznych i praktycznych modeli interakcji człowieka i mediów, a szerzej społeczeństwa i mediów. Proces mediatyzacji, którego jesteśmy zarówno kreatorami, jak i uczestnikami, determinuje konieczność kwerendy jego wskaźników, czyli poddających się operacjonalizacji czynników, które pozwalają weryfikować zakres i formy w drodze penetracji empirycznych. Natomiast teoria mediatyzacji to próba opisu rzeczywistości łączącej człowieka z mediami oraz poprzez media. Telewizja, radio, Internet, smartfony są same w sobie mediatorami zmian społecznych i kulturowych w różnych fazach rozwojowych człowieka. Modyfikują one dotychczasowe formy komunikacji miedzy ludźmi, co w konsekwencji prowadzi do dynamicznych zmian we wszystkich aspektach życia społecznego. Kategoria mediatyzacja pojawia się w publikacjach z zakresu nauk społecznych w różnych kontekstach i perspektywach badawczych, zwłaszcza w obszarze pedagogiki medialnej traktowanej jako subdyscypliny pedagogiki z dominacją analiz interdyscyplinarnych, która podejmuje próbę scalania wiedzy teoretycznej, empirycznej i praktycznej z zakresu wpływu i oddziaływania mediów oraz zasad właściwego i efektywnego posługiwania się nimi. Mediatyzacja może być samodzielną koncepcją badawczą, służącą badaniom realizowanym na poziomie makroanalizy, może także dotyczyć badania wybranych perspektyw, np. mediatyzacji, społeczeństwa, polityki, edukacji, języka, różnych aspektów życia społecznego, itd. Współcześnie mamy do czynienia z synergią dwóch rzeczywistości, w których równolegle funkcjonuje jednostka: rzeczywistości realnej i płynnej rzeczywistości wirtualnej - zmiennej w czasie i przestrzeni i jednocześnie niejednoznacznej. Stąd badania kierujemy w stronę mediatyzacji społeczeństwa i jej różnych aspektów z uwzględnieniem konstruktywistycznych perspektyw prowadzonych eksploracji naukowych, gdzie przedmiotem są codzienne praktyki komunikacyjne oraz media cyfrowe, koncentrujące się na zmianach kulturowych i społecznych zachodzących wskutek lub w związku z komunikacją. Ten obszar badawczy obejmuje szeroką diagnozę społeczeństwa zmediatyzowanego we wszystkich okresach rozwojowych, od dzieciństwa, poprzez okres adolescencji, aż po wiek podeszły, od edukacji formalnej i nieformalnej, weryfikacji i optymalizacji programów kształcenia dla różnych typów i poziomów szkół, w tym programów komputerowych niezbędnych w realizacji edukacji zdalnej, poprzez diagnozę kompetencji medialnych, informacyjnych, informatycznych  nauczycieli i uczniów, do obszarów edukacji opartej na e-learningu. Implikacją prowadzonych badań będzie etap konstruowania nowych konwergentnych modeli edukacyjnych opartych na tradycyjnych modelach kształcenia i edukacji zdalnej. W zespołach badawczych realizujących poszczególne projekty uwzględnieni zostaną studenci kierunków prowadzonych przez Instytut Pedagogiki.

PEDAGOGICZNE ASPEKTY WSPÓŁCZESNYCH PRZEMIAN SPOŁECZNYCH

Podstawowym wyzwaniem współczesności, przed jakim staje jednostka jest konieczność dostosowania się do dynamicznych zmian społecznych, które obejmują całokształt życia. Zadaniem pedagogiki jest nie tylko wskazanie na zasady wychowawcze pozwalające na adaptacje do tych zmian, ale kreatywne podejście do twórczego udziału jednostki w życiu społecznym. Zasadniczym celem realizacji tego priorytetu badawczego jest diagnoza i opracowanie modelu zmian i tendencji rozwojowych we współczesnych strategiach wychowawczych. Badania zmierzać będą do ukazania z jednej strony modeli wychowania społecznego z perspektywy różnych subdyscyplin pedagogicznych (pedagogiki społecznej, opiekuńczej, resocjalizacyjnej, teorii wychowania, socjologii wychowania, pracy socjalnej), z drugiej natomiast indywidualne podejście wobec wyzwań egzystencjalnych. Interdyscyplinarne ujmowanie problematyki badawczej skoncentrowane będzie na dostarczaniu jednostce, podmiotowi wychowania (samowychowania) i przedmiotowi działań wychowawczych, opiekuńczych, socjalizacyjnych i resocjalizacyjnych „instrumentów” rozwojowych, których przyswajanie odbywa się za pośrednictwem placówek edukacyjnych, wychowawczych, opiekuńczych, resocjalizacyjnych, środowiska społecznego, ze szczególnym uwzględnieniem środowiska rodzinnego i kultury. Jednakże główny obszar „przyswajania” dokonuje się poprzez spotkanie osób, którego jakość stanowi decydujący element rozwoju młodej osoby, czy też przezwyciężaniu trudności rozwojowych. Uwzględniając jakość owego spotkania należy tak modelować strategie wychowawcze, opiekuńcze, resocjalizacyjne, socjalne, by w stopniu maksymalnym wykorzystać  walory tradycji, z jednej strony, z drugiej zaś dokonujące się zmiany rzeczywistości społecznej. Przyjmujemy, ze podstawowym wyzwaniem egzystencjalnym jest wypracowanie przez jednostkę własnego sposobu bycia - etosu życia - który pozwoli na systematyczny rozwój osobowościowy. W proponowanym priorytetowym obszarze badawczym podejmowane eksploracje empiryczne ukierunkowane zostaną na kilka zasadniczych aspektów, a mianowicie: analizę sytuacji wychowawczych, opiekuńczych, resocjalizacyjnych w kontekście budowania modelu zmian; diagnozy stanu instytucji wychowawczych, opiekuńczych, resocjalizacyjnych i socjalnych; diagnozy modeli i strategii stosowanych w pracy wychowawczej, opiekuńczej, resocjalizacyjnej i socjalnej; osobowościowo - rozwojowych aspektów działań podejmowanych przez pedagogów, wychowawców, terapeutów, pracowników socjalnych; diagnozy modelu zmian społecznych i konsekwencji dla pracy wychowawczej, opiekuńczej, resocjalizacyjnej i socjalnej.