Wojna w Ukrainie jako determinanta napływu migrantów

Dofinansowano ze środków Ministra Nauki w ramach programu „Regionalna Inicjatywa Doskonałości” w latach 2024 – 2027, nr RID/SP/0011/2024/1,
kwota finansowania 17 172 501,00 zł.

Ogólny zakres działań podzielony został na trzy główne problemy badawcze, w ramach których członkowie zespołu będą szukać odpowiedzi na pytania: [1] Czy, jak i kiedy ewakuować ludność cywilną w czasie działań wojennych zależnie od charakteru konfliktu zbrojnego w obszarze militarnym, politycznymi humanitarnym. [2] Jak zapewniać metody ewakuacji wewnątrz Ukrainy – procedury, system powiadamiania, siły, środki transportowe itd. [3] Jak organizować ludność ewakuowaną – ewakuacja zewnętrzna – doświadczenia Rzeczypospolitej Polskiej.

Zespół będzie prowadził badania nad dotychczasowym przebiegiem konfliktu, prowadzony będzie monitoring wydarzeń bieżących, budowanie prognoz na przyszłość oraz procedury i wnioski wynikające z dotychczasowych doświadczeń wojny rosyjsko-ukraińskiej. W pierwszym problemie badawczym zespół przeprowadzi analizę przebiegu konfliktu zbrojnego pomiędzy Federacją Rosyjską a Ukrainą od 24 lutego 2022 r., z uwzględnieniem aspektu militarnego, politycznego i humanitarnego. Następnie w kontynuacji zadania przeprowadzona zostanie analiza porównawcza okresu luty-marzec 2022 r., gdy z obszarów ogarniętych konfliktem ewakuowano ludność cywilną, z okresem zimy 2022/2023, gdy powstał dylemat dotyczący ewakuacji Kijowa wobec zapowiedzi Federacji Rosyjskiej dotyczących masowych ataków na infrastrukturę energetyczną Ukrainy i samą stolicę. W pierwszym okresie konfliktu rosyjsko-ukraińskiego ewakuacje często przebiegały zbyt opieszale w wyniku czego dochodziło do przypadków znęcania się żołnierzy rosyjskich nad cywilami, gwałty, egzekucje, tortury. Już teraz dostępne są materiały, w których podejmuje się dyskusję na temat metod i ewentualnych błędów dotyczących ewakuacji w tych pierwszych miesiącach. Z jednej strony winien był system powiadamiania, z drugiej brak świadomości ludności ukraińskiej na temat masowych naruszeń praw człowieka. Wielu Ukraińców, pomimo wybuchu wojny sądziło, że Rosjanie nie są nastawieni wrogo do ludności ukraińskiej. Ważnym elementem tego zadania będzie analiza materiałów propagandy rosyjskiej na temat „denazyfikacji” Ukrainy.

Podjęte zostaną następujące działania: badanie źródeł, dokumentów, wypowiedzi medialnych polityków rosyjskich i ukraińskich itd.; debata połączona z dyskusją nt. ewakuować ludność cywilną z obszaru działań czy prowadzić obronę totalną – gdzie broni się cały naród?; publikacja naukowa z analizą porównawczą dwóch sytuacji przedstawionych w ty zadaniu  oraz publikacja w charakterze newslettera o charakterze popularno-naukowym.

Kolejne zadanie [2] będzie obejmować następujące działania: analiza pierwotnych oraz stosowanych w późniejszym okresie wojny metod powiadamiania i alarmowania ludności cywilnej o zagrożeniach w rejonie prowadzenia działań wojennych, przyfrontowym oraz w całym kraju; zestawienie sił i środków użytych do ewakuacji ludności w okresie luty-kwiecień 2022 r.; analiza systemu transportu ludności w rejony bezpieczne na terytorium Ukrainy oraz poza jej granice; problemy z jakimi borykało się państwo jak i władze lokalne dotyczące ewakuacji ludności cywilnej; organizacja ewakuacji z terenów zajętych przez przeciwnika, okupowanych; szczególny Case study – ewakuacja Mariupola w czasie zaciskającego się pierścienia oblężenia rosyjskiego oraz po zajęciu miasta przez Rosjan; analiza organizacji punktów kontrolnych na linii styku wojsk, lokalnych porozumień pomiędzy walczącymi stronami dotyczącymi ewakuacji. Przewidziane będzie również zebranie przekazów świadków zdarzeń – osób uczestniczących w ewakuacji, organizujących takie ewakuacje; zebranie materiałów władz państwa i lokalnych nt. organizacji ewakuacji; publikacja na temat działań zbrojnych i ewakuacji Mariupola jako Case Study.

Jeżeli chodzi o zadanie [3], to uchodźcy z Ukrainy nie trafiali do obozów tak jak to było dotychczas praktykowane w Europie w przypadku innych migracji. Ten casus wymaga osobnej analizy. Przeanalizowane zostaną materiały i dokumenty jakie powstały po stronie polskiej – dotyczące recepcji uchodźców. W planie jest także wizyta studyjna w miejscach przekroczenia granicy, punktach recepcyjnych, miejscach tymczasowej dyslokacji.

Wynikiem wizyt studyjnych członków zespołu w miejscach przekraczania granicy i punktach recepcyjnych (Medyka, Krościenko, Przemyśl, Rzeszów) będzie: opracowanie dokumentacji na temat warunków przekraczania granicy w sytuacji wojny w Ukrainie oraz miejsc pobytu tymczasowego na terytorium Polski; zapis rozmów ze świadkami wydarzeń – organizatorami przyjmowania uchodźców po stronie polskiej (celnicy, straż graniczna, urzędnicy); opracowanie procedury przygotowania i realizacji recepcji uchodźców w oparciu o doświadczenia z zimy i wiosny 2022 r. – w formie raportu podzielonego na działy:

a. sytuacja, uwarunkowania, prognozy i przewidywania;

b. siły i środki potrzebne do przyjęcia uchodźców;

c. reagowanie na bieżąco w czasie recepcji uchodźców i sytuacjach kryzysowych.

W ramach `tego zadania założono powstanie Archiwum historii mówionej będącego źródłem w badaniach naukowych. Zbudowanie takiej bazy relacji świadków wydarzeń będzie miało charakter źródła historycznego, materiału do dalszych badań, a także będzie ważnym zapisem zdarzeń. Jednocześnie będzie to materiał dydaktyczny.