Międzynarodowy zespół badawczy z udziałem badaczy z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego i Fundacji Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego uzyskał nowe informacje na temat rytuałów pogrzebowych społeczeństw późnej epoki lodowcowej w Europie Środkowej. Ślady manipulacji na szczątkach ludzkich w Jaskini Maszyckiej na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej wskazują na systematyczne rozczłonkowanie zmarłych i kanibalizm. Wyniki badań opublikowano w czasopiśmie Scientific Reports.

Jaskinia Maszycka to jedno z najważniejszych paleolitycznych stanowisk w Polsce i jednocześnie jedno z najważniejszych i najbardziej spektakularnych stanowisk późnego paleolitu w Europie. Ponad 100 lat temu Gotfryd Ossowski odkrył tam niezwykłe pozostałości osadnictwa zbieraczy i łowców sprzed około 18 tysięcy lat: obok narzędzi kamiennych i kościanych oraz szczątków zwierzęcych znaleziono także ludzkie kości. Znaleziska te wiążą się z tzw. kompleksem magdaleńskim, którego początki i główne centrum znajduje się we Francji, i który trwał od 20 000 do 14 500 lat temu, a na swoich wschodnich rubieżach może nawet dłużej. Wykopaliska przeprowadzone w latach 60. XX w. przyniosły kolejne szczątki ludzkie.

Badaniami objęto w sumie 63 kości pochodzące od dziesięciu osób, datowane na 18 000 lat temu. Jest to jeden z najważniejszych zbiorów szczątków ludzkich z późnej epoki lodowcowej, przechowywany w zbiorach Muzeum Archeologicznego w Krakowie.

Stosując nowoczesne metody, zespół zidentyfikował w 43 przypadkach ślady, które wskazują na to, że ciała ofiar zostały poćwiartowane tuż po ich śmierci. Ślady cięć na fragmentach czaszki wskazują, że przyczepy mięśni oraz skóra głowy zostały przecięte, a długie kości złamane w celu dostania się do szpiku kostnego. Główny autor Francesc Marginedas z Katalońskiego Instytutu Paleoekologii Człowieka i Ewolucji Społecznej (IPHES) wyjaśnia: „Położenie i częstotliwość śladów nacięć, a także celowe łamanie kości nie pozostawiają wątpliwości, że celem było wydobycie składników odżywczych ze zmarłych”.

Ale jak doszło do kanibalizmu?

Okres magdaleński słynie z imponujących dzieł sztuki – takich jak słynne malowidła jaskiniowe w Lascaux. „Różnorodne świadectwa artystyczne wskazują na korzystne warunki życia w tym okresie. Dlatego wydaje się mało prawdopodobne, aby kanibalizm był praktykowany z konieczności” – mówi prof. dr hab. Thomas Terberger z Instytutu Prehistorii i Historii Wczesnej na Uniwersytecie w Getyndze, członek zespołu badawczego. Możliwe, że jest to brutalny kanibalizm. Po okresie największych mrozów ostatniej epoki lodowcowej nastąpił wzrost populacji, co mogło doprowadzić do konfliktów o zasoby i terytoria. Kanibalizm był sporadycznie odnotowywany w związku z gwałtownymi konfliktami. Ponadto w Jaskini Maszyckiej szczątki ludzkie zmieszane są z odpadami komunalnymi, co świadczy o tym, że zmarłych nie traktowano z szacunkiem.

Nie można jednak wykluczyć innej tezy, że kanibalizm ten jest przejawem jakichś praktyk pogrzebowych – dodaje Dariusz Bobak z FROA i Marta Połtowicz-Bobak z IA UR. Jednoznaczną interpretację utrudnia nie tylko fakt, że odnosimy się tu do zachowań rytualnych ale także to, że eksplorowane w XIX wieku stanowisko nie ma dokładnej dokumentacji, która pozwoliłaby na szczegółową analizę przestrzenną.

Dziękujemy Dyrekcji Muzeum Archeologicznego w Krakowie oraz Pracownikom Działu Paleolitu za udostępnienie do badań materiałów oraz wszelką, życzliwą pomoc.

PUBLIKACJA W NATURE