W badaniach najstarszych okresów dziejów człowieka powtarza się kilka fundamentalnych pytań. Do nich należą te o związki pomiędzy obserwowanymi przez prehistoryków pozostałościami działalności człowieka na określonym terytorium i w określonym czasie, zwanymi w terminologii archeologicznej kulturami archeologicznymi a populacjami ludzkimi. Czy można łączyć poszczególne kultury z jednym, określonym, homogenicznym etnosem? Czy obserwowane przez nas zmiany kulturowe łączą się z wymianą populacji ludzkich? Czy są to raczej zmiany kulturowe biegnące w poprzek różnych populacji?  Czy kultura archeologiczna odpowiada tylko jednemu etnosowi? Czy zjawiska repopulacji obszarów wyludnionych na skutek zmian klimatycznych i środowiskowych związanych z procesami transgresji i regresji lądolodów związane były z falami migracyjnymi z jednego czy większej liczby kierunków, czy też z rozprzestrzenianiem się tradycji kulturowych? Ważne z punktu widzenia naszego regionu pytanie dotyczy także tego, kto zasiedlił obszary Środkowej Europy po opuszczeniu ich przez lądolód po czasie jego maksymalnego nasunięcia się m. in. na tereny ziem polskich.  

Nowych danych na te i inne pytania udziela praca opublikowana 1 marca 2023 roku w Nature. Badania prowadzone pod kierownictwem prof. Cosimo Postha z Uniwersytetu w Tybindze, oparto na wysekwencjonowaniu DNA 116 przedstawicieli zbieraczy i łowców żyjących w Europie i zachodniej Azji pomiędzy 35 000 a 5000 lat temu oraz analizie genomów wysekwencjonowanych już wcześniej z setek prahistorycznych szczątków ludzkich. Analizę oparto na danych genetycznych, pozwalających na identyfikację poszczególnych etnosów i porównaniu ich rozprzestrzenienia z zasięgiem prahistorycznych jednostek kulturowych znanych i opisanych na podstawie kultury materialnej.  Pozwoliło to na zobaczenie i lepsze zrozumienie dynamiki osadnictwa na terenach Europy w bardzo wczesnych okresach rozwoju naszej kultury. 

W badaniach brało udział ponad 120 badaczy z różnych ośrodków naukowych, w tym troje z Polski: dr hab. Marta Połtowicz-Bobak z Instytutu Archeologii UR, Dariusz Bobak z Fundacji Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego w Rzeszowie oraz prof. Jacek Kabaciński z IAiE PAN z Poznania. 

Jednymi z materiałów archeologicznych i antropologicznych najważniejszych w dyskusji nad sposobem i dynamiką reokupacji Europy Środkowej, w tym Polski, w schyłkowym plejstocenie są znaleziska z Jaskini Maszyckiej zlokalizowanej na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej, przechowywane w Muzeum Archeologicznym w Krakowie. Nowe badania nad nimi koordynowane są przez archeologów z Rzeszowa – dr hab. Martę Połtowicz-Bobak z IA UR i mgr. Dariusza Bobaka z FROA, we współpracy z prof. Thomasem Terbergerem z Uniwersytetu w Getyndze i Urzędu Konserwatorskiego Dolnej Saksonii. Pozyskane w trakcie badań wykopaliskowych pod koniec XIX wieku przez G. Ossowskiego, a następnie w latach 60. XX wieku przez S.K. Kozłowskiego z UW zabytki, szczątki fauny i szczątki ludzkie stanowią unikatowy zbiór o bardzo dobrze ustalonym wieku (około 18 tysięcy lat temu), a więc na czasy początków ponownego zasiedlenia Środkowej Europy po zakończeniu maksimum ostatniego zlodowacenia. Materiały te należą do jednostki kulturowej (kultura magdaleńska), której kolebka znajduje się w południowej Francji i północnej Hiszpanii.  Jednym z istotnych rezultatów przedstawionych w Nature badań jest pokazanie bliskości genetycznej pomiędzy szczątkami ludzkimi z Europy południowo-zachodniej a tymi z Jaskini Maszyckiej, co z kolei jest niezwykle ważnym, wręcz kluczowym argumentem w dyskusji nad sposobem rozprzestrzeniania się tego nowego prądu kulturowego.  

Materiały z Jaskini Maszyckiej Muzeum Archeologicznego w Krakowie oraz rzeszowskich badaczy stanowią element badań artykułu opublikowanego w czasopiśmie Nature. Materiały są własnością Muzeum Archeologicznego w Krakowie.

Zapraszamy do przeczytania publikacji: https://www.nature.com/articles/s41586-023-05726-0

Nature to jedno z najstarszych i najbardziej prestiżowych czasopism naukowych. Ukazuje się w formie tygodnika ilustrowanego. Zostało założone w 1869 roku przez Normana Lockyera. Tygodnik opisuje odkrycia ze wszystkich dziedzin nauk przyrodniczych, inżynieryjnych oraz (rzadziej) ścisłych i ekonomicznych. Czasopismo to posiada od lat jeden z najwyższych wskaźników cytowań ze wszystkich czasopism naukowych wydawanych na świecie.

Jaskinia Maszycka, 2013 rok