Franciszek Chrapkiewicz-Chapeville
Franciszek Chrapkiewicz urodził się 2 stycznia 1924 roku w Godowej k. Strzyżowa. W wieku 22 lat (1946), po traumatycznych doświadczeniach okresu wojny, przyjechał do Francji i rozpoczął naukę na kierunku weterynaria w Wyższej Szkole Weterynaryjnej w Alfort. Pod koniec studiów, pracujący w uczelni profesor Henry Simonnet zaproponował mu pracę w swoich laboratoriach. Ta decyzja określiła dalsze naukowe zainteresowania F. Chrapkiewicza związane z biochemią Pierwsze prace badawcze dotyczyły farmakologii – właściwości hirudyny, substancji białkowej hamującej krzepnięcie krwi, wytwarzanej przez gruczoły ślinowe pijawek i wyciągów z roślin oddziałujących na włókna gładkie dwunastnicy.
Po ukończeniu studiów, w 1951 roku, podjął dalszą naukę na Sorbonie, w dziedzinie biochemii i biologii molekularnej, które to kierunki – a zwłaszcza biochemia – stały się w drugiej połowie XX w. bardzo popularne. W 1952 r. Franciszek Chrapkiewicz uzyskał doktorat z weterynarii, w 1954 r. tytuł magistra nauk przyrodniczych, zaś w 1960 drugi doktorat – z nauk przyrodniczych.
W 1953 r. został zatrudniony w Centrum Badań Energii Atomowej, rozpoczął samodzielną pracę badawczą, nad zjawiskami metabolizmu i enzymów. Odkrył kilka ważnych enzymów biorących udział w przemianach siarki i mechanizmy powstawania kwasu cysteinowego z siarczynów nieorganicznych, odkrywając enzymy uczestniczące w pośrednich etapach tej przemiany. Wyniki tych badań wzbudziły zainteresowanie świata naukowego, w tym laureata Nagrody Nobla w dziedzinie biochemii Fritza Lipmanna, który zaprosił Franciszka Chrapkiewicza (w 1961 roku) do współpracy na Uniwersytecie Rockefellera w Nowym Jorku. W tym samym roku dokonał on wielkiego odkrycia – wyjaśnienia mechanizmu informowania tworzących się białek o tym, jaka ma być struktura powstającego organizmu (w odniesieniu do organizmu ludzkiego to informacje dotyczące wyglądu ciała – koloru oczu, sylwetki, itp.). Odkrycie to podsumowane zostało w naukowym świecie jako zrewolucjonizowanie dziedziny mechanizmu ekspresji genetycznej.
W 1962 r. F. Chrapkiewicz – z inicjatywy późniejszego laureata Nagrody Nobla, Jacquesa Monoda, powrócił do Francji i tam – jako profesor Sorbony – objął powierzone mu laboratorium badawcze. Oprócz kontynuacji problematyki realizowanej w USA zajął się mechanizmami funkcjonowania genomu, wirusologią roślin, embriologią, wpływem temperatury otoczenia na płeć wybranych zwierząt (początkowy etap rozwoju).
Profesor aktywnie zajmował się także dydaktyką, prowadził wykłady i seminaria na kilku uniwersytetach: Paryż VII, Harvarda, Rockefellera, w Lagos i Tokio. Skupiał wokół siebie badaczy zajmujących się wytyczonymi kierunkami badań. Jego zasługą było rozpowszechnienie nauczania biologii molekularnej, zorganizował także 8 wariantów studiów podyplomowych z zakresu biologii (lata 60.).
Wraz z naukowymi sukcesami zyskiwał członkostwo ważnych organizacji i stowarzyszeń: Rady Naukowej Urzędu Parlamentarnego Ewolucji, Postępu Naukowego i Technologii, Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego Przemysłu Rolniczego i Spożywczego, Komitetu Dyrekcji Instytutu Badań Naukowych nad Rakiem, Komitetu Konsultacyjnego Uniwersytetów, Komitetu Koordynacyjnego Instytutu Curie, Naukowego Instytutu Energii Atomowej.
Był członkiem komitetów redakcyjnych wielu prestiżowych pism naukowych, m.in. „European Journal of Biochemistry”, „Biochemia”, „Chemia Fizjologiczna i Fizyczna”.
W 1990 roku, dzięki działaniom profesora Chrapkiewicza utworzono „Association Franco-Polonaise de Biosciences” – organizację instytucjonalnie organizującą polsko-francuską współpracę w dziedzinie biochemii i innych pokrewnych nauk.
Profesor Chrapkiewicz jest autorem i współautorem ponad 200 publikacji. Część z nich była inspiracją do organizacji licznych konferencji na świecie, a niektóre z nich nazywa się klasyką o międzynarodowym znaczeniu. Jest ponadto autorem trzech książek (dwa podręczniki uniwersyteckie i jeden podręcznik o charakterze popularnonaukowym) oraz współautorem dziewięciu wydawnictw z biochemii i biologii.
Na uwagę zasługuje szczególna więź Profesora z ziemią strzyżowską. Założono tu Towarzystwo Jego imienia na Rzecz Rehabilitacji Zdrowotnej, mające na celu m.in. wypożyczanie sprzętu medycznego, rehabilitacyjnego, pomoc w trudnej sytuacji życiowej, rehabilitację zawodową osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Profesor udziela także finansowego wsparcia lokalnym wydawnictwom i czasopismom, wspiera wywodzących się z Podkarpacia naukowców i polskie naukowe instytucje.
Profesor Franciszek Chrapkiewicz-Chapeville jest laureatem wielu nagród i wyróżnień. Odznaczony został Komandorią Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej oraz najwyższym francuskim odznaczeniem – Orderem Legii Honorowej.