Olga Tokarczuk: „Prowadź swój pług przez kości umarłych.”

Otrzymanie przez Olgę Tokarczuk Literackiej Nagrody Nobla za rok 2018 wywołało znaczące zainteresowanie jej twórczością. Zwiększyła się liczba tłumaczeń książek na języki obce, księgarnie notują lawinowy wzrost sprzedaży dodruków. Nobel tylko ugruntował pozycję pisarki w literaturze światowej. Za wydanych w języku angielskim „Biegunów” wraz z tłumaczką otrzymała Międzynarodową Nagrodę Bookera 2018; również za angielski przekład „Prowadź swój pług przez kości umarłych” otrzymała nominację do grona finalistów The Man Booker International Prize 2019. Ta książka odbiega formą od innych powieści Olgi Tokarczuk, jest przesiąknięta duchem Williama Blake’a, którego nazwisko często pojawia się w dialogach bohaterów, a w wielu miejscach przytaczane są fragmenty jego utworów. Także tytuł „Prowadź swój pług przez kości umarłych” jest cytatem z Blake’a.

William Blake to działający na przełomie XVIII i XIX wieku angielski poeta, pisarz, rytownik, malarz, drukarz i mistyk. Jest uznawany za prekursora romantyzmu. Blake doświadczał licznych wizji, a doznania mistyczne stanowiły dla niego drogowskaz w sztuce i w życiu. Jego twórczość, szczególnie wizje biblijne, znalazła odzwierciedlenie we współczesnej kulturze popularnej (filmy, kompozycje muzyczne, książki). Także Janina Duszejko – bohaterka książki Olgi Tokarczuk tłumacząca wiersze Blake’a, wydaje się być bardziej zanurzona w mistycznym świecie astrologii i pozaziemskich wpływów, niż w realnym życiu. Mieszkając samotnie w Kotlinie Kłodzkiej, całą swoją istotą odczuwa łączność z przyrodą, ale także z Kosmosem. Nie może patrzeć obojętnie, jak ludzie z jej otoczenia, pełni arogancji i przekonani o swojej wyższości, zabijają i dręczą zwierzęta. Czarę goryczy przelewa odkrycie, że w czasie jednego z polowań zabito jej dwa ukochane psy. Zemsta może być tylko jedna – śmierć. O dziwo, przez długi czas otoczenie nie dostrzega roli Janiny w kolejnych tragicznych zgonach. Gdy wreszcie prawda wychodzi na jaw – Janina przy wsparciu przyjaciół unika aresztowania.

Byłoby jednak nieporozumieniem zakwalifikowanie książki „Prowadź swój pług przez kości umarłych” jako zgrabnego kryminału. Mistyczna obecność na stronach powieści Williama Blake’a, zaś przede wszystkim sposób narracji autorki pobudzają czytelnika do głębszych refleksji nad własną postawą wobec przyrody, a wobec zwierząt w szczególności.

Książka ma charakter monologu Janiny Duszejko, kiedyś inżyniera budowy mostów w krajach Bliskiego Wschodu, teraz nauczycielki języka angielskiego i strażniczki domków letniskowych w sąsiedztwie. Język narracji powieści to naturalny język trochę zdziwaczałej, samotnej starszej kobiety – zupełnie różny od języka znanego z innych książek pisarki. Mimo tego z uwagą czytamy monologi, pełne głębokich refleksji, jak chociażby ta z zebrania grzybiarzy: … Ludzie w naszym kraju nie mają umiejętności zrzeszania się i tworzenia wspólnoty, nawet pod sztandarem prawdziwka. To kraj neurotycznych indywidualistów, z których każdy, gdy tylko znajdzie się wśród innych, zaczyna ich pouczać, krytykować, obrażać i okazywać im swoją niewątpliwą wyższość…

Poglądy bohaterki książki „Prowadź swój pług przez kości umarłych”, jej zaangażowanie w potępianie polowań to poglądy samej Olgi Tokarczuk, które po uważnej lekturze stają się bliskie i zrozumiałe także dla nas.

Maria Suchy

Olga Tokarczuk "Prowadź swój pług przez kości umarłych" - świetne recenzje z prasy:

Powieść "Prowadź swój pług przez kości umarłych", za którą Olga Tokarczuk otrzymała swoją drugą nominację do prestiżowej nagrody Bookera, zbiera doskonałe recenzje w zagranicznej prasie. "Ta książka nie jest jedynie kryminałem: to filozoficzna baśń o życiu i śmierci, które ujawniają swoje sekrety" - czytamy w "New York Timesie".

"To, że powieść wywołała kontrowersje w Polsce, nie dziwi. Kompas polityczny drastycznie skręcił tam w prawo, a prawa kobiet i zwierząt są pod ostrzałem. (...) Książka to wspaniała mieszkanka thrillera, komedii i rozprawy politycznej, napisana przez kobietę, która łączy w sobie niezwykły intelekt i anarchistyczną wrażliwość." - pisze w "Guardianie" Sarah Perry.

Z kolei w "New York Timesie" możemy przeczytać: "Ta książka nie jest jedynie kryminałem: to filozoficzna baśń o życiu i śmierci, które ujawniają swoje sekrety". Magazyn nazwał również powieść Tokarczuk "wspaniale dziwną i baśniowo tajemniczą."

Portal "Kirkus Reviews" pisze: "Powieść Tokarczuk to festiwal dziwaczności i ekscentryczności, a nastrój książki, który zmienia się od czarnego humoru przez melancholię po delikatną wrażliwość, jest trudny do sklasyfikowania, ale po prostu właściwy. Żywa proza Tokarczuk wydaje się zdolna do wszystkiego. Jak zwycięscy »Bieguni« (powieść otrzymała Międzynarodową Nagrodę Bookera w 2018 r. - red.) ta książka sprzeciwia się prostym konwencjom współczesnej fikcji."

Powieść "Prowadź swój pług przez kości umarłych" była nominowana do tegorocznej Man Booker International Prize. Za tę książkę Olga Tokarczuk zdobyła również nominację do nagrody Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju z siedzibą w Londynie. Wyróżnienie jest przyznawane dla najlepszej literatury przetłumaczonej na język angielski.

Akcja rozgrywa się w Kotlinie Kłodzkiej. Główną bohaterką jest Janina Duszejko – kiedyś inżynier mostów, a dziś wiejska nauczycielka angielskiego, geografii i dozorczyni domów letniskowych. Jej pasją jest astrologia, a wielką miłością wszelkie zwierzęta. Gdy dzieje im się krzywda, Janina upomina się o szacunek dla zwierząt, przestrzega przed bezmyślnym niszczeniem przyrody, donosi nawet na policję, ale nikt się nie przejmuje kobietą, która uważa, że świat jest odbiciem tego, co zapisane w gwiazdach, a w wolnych chwilach czyta Williama Blake’a, którego właśnie tłumaczy jej przyjaciel.

Pewnego dnia dowiaduje się o śmierci sąsiada kłusownika – mordercy saren, potem o następnej ofierze… Seria mniej lub bardziej niewytłumaczalnych zgonów rośnie, a na śniegu nie ma innych śladów jak tylko zwierzęce... Janina próbuje zbadać sprawę własnymi metodami. Ma własną teorię na temat motywu i sprawcy, ale policja ignoruje ją, traktując jak nieszkodliwą dziwaczkę. 

Książka miała swoją polską premierę w 2009 roku. Została wydana nakładem Wydawnictwa Literackiego i była nominowana do Nagrody Literackiej Nike 2010. Na podstawie książki powstał film "Pokot" w reżyserii Agnieszki Holland i Kasi Adamik. To swoisty "thriller moralny z kryminalną zagadką". W rolach głównych: Agnieszka Mandat, Wiktor Zborowski, Jakub Gierszał i Patrycja Volny. Obraz przyniósł Holland Nagrodę im. Alfred Bauera na festiwalu Berlinale.

W 2018 r. Olga Tokarczuk została laureatką prestiżowej literackiej Międzynarodowej Nagrody Bookera. Wyróżniono jej książkę "Bieguni" ("Flights") w tłumaczeniu Jennifer Croft, pierwszą powieść polskiej autorki przełożoną na język angielski. - "Bieguni" to róg obfitości wypełniony zachwytami. Ta książka jest pełna energii, błyskotliwa, dowcipna, całkowicie wciągająca - mówiła Lisa Appignanesi, przewodnicząca jury. Gala rozdania nagród odbyła się w londyńskim Victoria&Albert Museum.