Rekomendacja dobrej praktyki dotyczącej wsparcia uniwersytetów trzeciego wieku w kontekście jubileuszu 50 – lecia działalności tych podmiotów w Polsce

ADRESACI:
Zarząd Województwa Podkarpackiego

SPRAWA:  
Rekomendacja dobrej praktyki dotyczącej wsparcia uniwersytetów trzeciego wieku w kontekście jubileuszu 50 – lecia działalności tych podmiotów w Polsce

UZASADNIENIE:

W roku 2025 uniwersytety trzeciego wieku w Polsce obchodzą jubileusz 50 – lecia swojej aktywnej działalności na rzecz edukacji i aktywizacji seniorów i seniorek.  Pierwsza placówka dydaktyczna dla osób starszych nazwana Uniwersytetem Trzeciego Wieku (UTW) została zorganizowana w 1973r. we Francji przy Uniwersytecie w Tuluzie. Jej twórcą był prawnik – prof. Pierre Vellas. W krótkim czasie na terenie całej Europy i  poza nią zaczęły powstawać podobne podmioty. W Polsce pierwszy Uniwersytet Trzeciego Wieku powstał już w 1975 r. w Warszawie, w ramach Podyplomowego Centrum Kształcenia Kadr Medycznych. Jego założycielką  oraz propagatorką idei uniwersytetów trzeciego wieku na terenie kraju była prof. Halina Szwarc.

W początkowym okresie UTW funkcjonowały w strukturach uczelni wyższych głównie w  dużych miastach będących ośrodkami akademickimi. Na  przełomie  XX i XXI w., w związku ze zmianami ustrojowymi w Polsce, liczba UTW działających w różnych formach organizacyjno – prawnych zaczęła systematycznie wzrastać – aktualnie liczba ta wynosi ok. 660 podmiotów (dane własne Ogólnopolskiej Federacji Stowarzyszeń UTW).

W Polsce można wyróżnić trzy główne typy UTW:

• działające jako organizacje pozarządowe (w szczególności stowarzyszenia i fundacje UTW);
• działające w strukturach uczelni wyższych – publicznych i niepublicznych;
• działające w strukturach jednostek organizacyjnych samorządu lokalnego (np. w centrach kultury, centrach kształcenia ustawicznego, bibliotekach, ośrodkach pomocy społecznej itp.).

Główna działalność UTW zmierza do szerokiego włączenia osób starszych w wielowymiarowy proces edukacji, aktywizacji i integracji, nadający życiu sens na tle przemian cywilizacyjnych, społecznych i kulturowych. Inspirowanie seniorów do różnych form aktywności umysłowej i fizycznej, w tym społecznej, kulturowej, prozdrowotnej, ma za zadanie przeciwdziałanie społecznemu wykluczeniu oraz przejawom dyskryminacji. To także wyraz troski o zapewnienie osobom w wieku dojrzałym godnego miejsca w społeczeństwie obywatelskim.

Dynamiczny rozwój uniwersytetów trzeciego wieku oraz innych organizacji seniorskich, które w swoich celach statutowych zakładają szeroką działalność na rzecz osób starszych, jest m.in. wypadkową procesów demograficznych zachodzących od wielu lat w Polsce i prowadzących do ponadprzeciętnego w skali europejskiej starzenia się polskiego społeczeństwa.                        

Z najnowszych raportów Głównego Urzędu Statystycznego poświęconych sytuacji osób starszych w Polsce wynika, iż od 2005r. obserwuje się stały wzrost udziału osób starszych w populacji naszego kraju. W 2005r. udział ten wynosił 17,2%, a w 2023r. ukształtował się już na poziomie 26,3%. Spadek liczby ludności ogółem i wzrost liczby ludności w wieku senioralnym skutkuje wzrostem wskaźnika obciążenia demograficznego osobami starszymi (liczby osób w wieku 65 lat i więcej przypadającej na 100 osób w wieku od 15 do 64 lat). Dynamiczny wzrost tego wskaźnika zauważalny jest od 2011r. – wynosił on wówczas 19,4 podczas gdy na koniec 2023r. – osiągnął poziom 30,9. Wyniki Prognozy ludności na lata 2023 – 2060 wskazują na pogłębianie się procesu starzenia społeczeństwa. Mimo przewidywanego ubytku ludności o ponad 7 mln do 2060r. spodziewany jest postępujący proces starzenia się ludności Polski, co oznacza wzrost odsetka osób w wieku 65 lat i więcej.  Populacja osób w tym wieku wzrośnie w końcu horyzontu prognozy do 11,8 miliona i będzie stanowiła prawie 40% ogółu ludności.

W województwie podkarpackim udział osób w wieku 60 lat i więcej w ogólnej liczbie mieszkańców na koniec 2022r. wynosił 24,8%, co stanowiło niemal 517 000 seniorów (!). W regionie prężnie działają 22 uniwersytety trzeciego wieku oraz kilkaset innych seniorskich organizacji pozarządowych.

W przywołanym powyżej kontekście – doceniając dotychczasowe regionalne inicjatywy na rzecz seniorów m.in. ogłoszenie otwartego konkursu ofert pn. Organizacja przedsięwzięć sportowych dla seniorów – Ogólnopolska Federacja Stowarzyszeń Uniwersytetów Trzeciego Wieku wnosi o rozważnie włączenia się Samorządu Województwa Podkarpackiego w ogólnopolskie obchody jubileuszu 50 – lecia uniwersytetów trzeciego wieku w Polsce np. poprzez:

• ogłoszenie i realizację konkursu grantowego adresowanego do uniwersytetów trzeciego wieku, oraz
• uhonorowanie najbardziej zasłużonych działaczy ruchu UTW odznaką honorową „Zasłużony dla Województwa Podkarpackiego”.

Jako dobrą praktykę można tu wskazać ogłoszony przez Województwo Małopolskie, w związku z ww. jubileuszem, otwarty konkurs ofert pn. Małopolska uczy i pomaga przez całe życie. W Regulaminie konkursu zdefiniowano dedykowany UNIWERSYTETOM TRZECIEGO WIEKU priorytet pn. Edukacja seniorów, a w jego ramach umożliwiono realizację działań obejmujących m.in.:

• rozwój ustawicznego kształcenia osób starszych poprzez wsparcie oferty uniwersytetów trzeciego wieku, adekwatnie do oczekiwań i zainteresowań odbiorców (w szczególności wykłady, warsztaty, spotkania informacyjne, rozwój umiejętności cyfrowych, poprawa bezpieczeństwa seniorów w szczególności w obrocie konsumenckim itp.);
• profesjonalizację uniwersytetów trzeciego wieku (m.in. szkolenia, warsztaty, edukacja w zakresie pozyskiwania środków na rozwój swojej działalności, wizyty studyjne – wymiana dobrych praktyk);
• organizację spotkań przedstawicieli uniwersytetów trzeciego wieku (fora, konferencje, grupy dyskusyjne itp.);
• rozwijanie inicjatywności osób starszych, poprzez w szczególności edukację w zakresie zakładania organizacji pozarządowych (mających w zakresie działania m.in. kształcenie osób starszych w formule Uniwersytetu Trzeciego Wieku), pozyskiwania środków na realizację działań, włączanie osób starszych w dialog i współpracę z samorządem lokalnym.

Jako realizatorów działań w ramach ww. priorytetu wskazano:

• uniwersytety trzeciego wieku posiadające status organizacji pozarządowej, lub
• organizacje pozarządowe realizujące działania na rzecz słuchaczy lub kadr Uniwersytetu Trzeciego Wieku funkcjonującego w ramach innej formy organizacyjno-prawnej, potwierdzone porozumieniem sporządzonym na piśmie.

Podjęcie tego typu inicjatywy przez Samorząd Województwa Podkarpackiego wpisywałoby się wprost m.in. w Strategię rozwoju województwa – Podkarpackie 2030, w której np. w obszarze tematycznym: Kapitał ludzki i społeczny wskazuje się na konieczność kształtowania i promocji postaw związanych z uczeniem się przez całe życie oraz rozwój placówek kształcenia ustawicznego, czy też rozwój edukacji nieformalnej.

Mając na uwadze przedstawione uwagi, Ogólnopolska Federacja Stowarzyszeń Uniwersytetów Trzeciego Wieku po konsultacji z Polskim Forum Seniorów uprzejmie prosi o rozważenie przez Samorząd Województwa włączenia się w obchody jubileuszu 50-lecia UTW w Polsce w zakresie określonym w przedmiotowej rekomendacji.